Plac Saski jako pomnik „Bojownikom o Niepodległość Ojczyzny?
„Naród bowiem w pamięci swej zachować winien imiona wszystkich swych synów, których zasługi historia zapisać może nie mniej cennemi zgłoskami w kronikach walki o odrębność i samoistność kulturalną narodową, niezależnie od tego, czy walka ta uwieńczona została, lub nie, śmiercią bohaterską na polu orężnem.”
Pan Michał Jabłoński z Warszawy, zainteresował redakcję 'Postaw na Wolność’ tematyką międzypokoleniowej inicjatywy prowadzonej w latach dwudziestych XX wieku, a mianowicie ówczesnych planów wzniesienia na placu Saskim w Warszawie Pomnika „Bojownikom o niepodległość Ojczyzny”. Postanowiliśmy na łamach naszej strony internetowej zebrać materiały, przedstawić motywację pomysłodawców, przywołać ją ku pamięci i rozważeniu, czy zaniechanie tego przedsięwzięcia usprawiedliwia tłumaczenie „kryzys i pilniejsze problemy„.
Ten ambitny, wzniosły, tożsamościowy projekt zagospodarowania placu Saskiego („serca Warszawy”), jako „symbolu chwały i wytrwałości całego narodu”, nigdy nie został zrealizowany. Ciężko w dzisiejszych mediach internetowych odnaleźć jakieś aktualne opracowania i opinie dotyczące idei i losów tego projektu.
Poniżej prezentujemy materiały dokumentujące prace Komitetu wzniesienia pomnika, wycinki z pism, a wśród nich m.in. wywiad z gen. Hallerem oraz z gen. Rozwadowskim. Zachęcamy do lektury..
Architektura i Budownictwo (Marzec 1927, Warszawa, Rok III, Zeszyt 3): (do pobrania)
KONKURS NA OPRACOWANIE PLACU SASKIEGO, JAKO POMNIKA „BOJOWNIKOM O NIEPODLEGŁOŚĆ OJCZYZNY”. SFORMUŁOWANIE ZADANIA. (Wyciąg z programu konkursu). Komitet wzniesienia pomnika „Bojownikom o niepodległość Ojczyzny” na placu Saskim ogłasza za pośrednictwem Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości konkurs na opracowanie placu Saskiego na następujących warunkach. Plac Saski, jako serce Warszawy XVIII st., winien stać się ponownie centralnym akcentem nowoczesnej Warszawy. Zgodnie więc z inicjatywą ówczesnego Prezydenta Rzeczypospolitej, w roku 1925 został przeznaczony w swej całości, jako miejsce hołdu i czci, składanych przez dzisiejsze pokolenia pamięci „Bojownikom o niepodległość Ojczyzny”. Założenie to ma być nie wyrazem wieńca grobowego, składanego prochom poległych za Ojczyznę w krwawej walce lub tym, co z ręki wroga śmierć skutkiem męki lub kary ponieśli, lecz symbolem chwały i wytrwałości całego narodu. Naród bowiem w pamięci swej zachować winien imiona wszystkich swych synów, których zasługi historia zapisać może nie mniej cennemi zgłoskami w kronikach walki o odrębność i samoistność kulturalną narodową, niezależnie od tego, czy walka ta uwieńczona została, lub nie, śmiercią bohaterską na polu orężnem. (…) (publikacja do pobrania)
Krajobraz Warszawski „Czyli nie od razu Plac Saski zbudowano” (Nr 10, Grudzień 1994): (do pobrania)
„Pierwszy konkurs (rozstrzygnięty w 1927 roku) nazywał plac <<Sercem Warszawy XVIII w.>>, a w założeniach konkursu przeznaczał mu patetyczną rolę <<Pomnika Bojowników o Niepodległość Ojczyzny>>. Ta ideowa funkcja spowodowała, że architekci konkurujący zrezygnowali już wtedy z traktowania go jako placu miejskiego, poszerzonej ulicy czy otwartej przestrzeni, która pozwala odetchnąć przechodniowi zmęczonemu wędrowaniem wąwozami ulic miasta, szukającemu tu odpoczynku i rozrywki. (…)
Spośród rzeszy fantastycznych pomysłów Sąd Konkursowy wybrał prace, które miały służyć jako materiały studialne do opracowania następnej fazy projektu w ramach konkursu zamkniętego. Były to projekty: odznaczony I nagrodą (Jawornicki i Sachse), II nagroda (Oskar Sosnowski) i III nagroda (Edgar Norwerth). Różniąc się między sobą zastosowaniem środków plastycznych i szczegółami opracowania, wszystkie te projekty podkreślały monumentalność placu, otaczając go kolumnadami o wyrównanym gabarycie, otwartymi na obniżoną amfiteatralnie i zmniejszoną przez wprowadzenie schodów w środkową przestrzeń placu. Jeden z projektów (Wędziagolskiego) proponował utworzenie z placu „forum” o kształcie elipsy, zamkniętego półokrągłymi budynkami, otwierającymi się od środka placu arkadami podcieni i z powtórzonych na ich tle efektem konnych pomników. (…)
Żaden z tych projektów nie doczekał się realizacji. Okres kryzysu i narastanie pilniejszych problemów odsunęły sprawę regulacji terenów na dalszy plan. Plac był jednak w dalszym ciągu placem reprezentacyjnym stolicy, miejscem uroczystych zebrań, manifestacji i defilad w czasie świąt narodowych. (…) (publikacja do pobrania)
Galeria (wycinki z gazet):
Czasopismo „Polska Zbrojna”: R. 1924 nr 338 s. 3: Komitet Budowy Pomnika „Bojownikom o Niepodległość Ojczyzny” – wywiady z gen. Hallerem i gen . Rozwadowskim:
Czasopismo „Polska Zbrojna”: R. 1924 nr 351 s. 5: Plac Saski jako pomnik „Bojownikom o Niepodległość Ojczyzny”:
Czasopismo „Polska Zbrojna”: R. 1925 nr 30 s. 7: Sprawa budowy pomnika Bojowników o Niepodległość:
Kurier Warszawski (21.12.2924r.): – R. 1924 nr 358 wyd. wieczorne s. 5: Pomnik „Bojownikom o Niepodległość” – zebranie w sprawie budowy.
Autor: Paweł Januszek / Postaw na Wolność
